PALEO 2021:03

Fossil taxa:

Lepidodendron pulvinatum Tondera, 1889

 Martin Pavela *

* Czech Paleontological Society, Na pastvisku 10, Opava, 74705, ČR

Key words: Lycopodiophyta, Lepidodendron pulvinatum, Carboniferous

Fig.1: Lepidodendron pulvinatum Tondera, 1889; Czech Paleontological Society (PPC)

Poland / Upper Silesian Basin / Ostrava Formation / Wodzislaw - KWK Anna; Carboniferous / Mississippian / Upper Serpukhovian

• Position in a system (Zařazení v systému): 

Divisio: Lycopodiophyta

Class: Lycopodiopsida

Order: Lepidodendrales

Order: Lepidodendraceae

Genus: Lepidodendron

Species: Lepidodendron pulvinatum

• Description (Popis): Rydzewski 1919: Powierzchnia kory podzielona na wypukłe romboidalne poduszeczki, których wysokość na okazach młodych równa się szerokości, na starszych nieco szerokość przewyższa. Boczne kąty poduszeczek niezaokrąglone lub zaokrąglone zaledwie na wierzchołkach; górny i dolny nie wydłużone i nieodgięte w przeciwne strony. Poduszeczki oddzielone są głębokiemi bruzdami, tworzącemi na starszych okazach paromilimetrowe obramowanie. Blizna liściowa znajduje się w górnej Ł/ 3 części osi poduszeczki, zajmując prawie całą jej szerokość w tern miejscu; wysokość jej jest znacznie mniejsza od szerokości, wskutek czego posiada ona prawidłową formę rombu, o dłuższej przekątni poziomej. Górny kąt blizny zaokrąglony, dolny silnie rozwarty, zbliżony do 180°; boczne kąty ostre. Od nich, jako przedłużenie górnego daszku blizny, odchodzą linje łukowe, prawie zupełnie proste, łącząc się z konturem poduszeczki na środku wysokości jej osi. W dolnej części blizny występują trzy dołki, z których środkowy, odpowiadający wiązce sitkowo-naczyniowej, największy, dwa skrajne mniejsze. Nad blizną występuje dołek liguli, jednakże nie zawsze widoczny. Grzbiecik w dolnej części poduszeczki bardzo subtelny, całkowity lub poprzecinany drobniutkiemu zmarszczkami poprzecznemi, w górnej połowie poduszeczki powyżej blizny liściowej ucięty przez fałdkę poprzeczną (triangulum). Po obu stronach jego tuż u podstawy blizny leżą duże dołki transpiracyjne o formie owalnej lub okrągłej. Na Tabl. IV fig. 4 daję rysunek okazu, który prawdopodobnie został podany przez p. Tonderę na Tabl. XIII fig. 5 jego pracy o florze zagłębia Krakowskiego. Jest to okaz w czarnym łupku węglowym i z tego powodu nie mogłem otrzymać dobrej fotografji. Reprezentuje on część kory względnie młodego pędu. Poduszeczki, o wysokości jednakowej z szerokością lub nie wiele wyższe, posiadają formę prawie kwadratową, stykają się one ze sobą na całej przestrzeni swych granic, bez obramowania. Bruzdki, które je oddzielają, nie są zbyt głębokie. Górna połowa poduszeczki nieco wypukła nazewnątrz, dolna przeciwnie słabo wklęsła. Na okazie tym niezwykle wybitnie występuje charakter blizny. Jest ona, jak widzimy bardzo silnie wydłużona w kierunku poziomym, o kątach górnym i dolnym silnie rozwartych, bocznych przeciwnie ostrych i wyciągniętych. Linje, ograniczające bliznę liściową są nieco uwypuklone ku środkowi blizny, czem jeszcze silniej podkreślają jej wydłużenie poprzeczne. Linje łukowe łączą się z konturami poduszeczki nieco poniżej blizny. Dołki na bliźnie liściowej, ułożone w formie słabego łuku, wklęsłego ku dołowi, doskonale widoczne. Można również obserwować na tym okazie dołki transpiracyjne, jakkolwiek na pewnych poduszeczkach są one zatarte. Grzbiecik bardzo subtelny zarówno w górnej jak i dolnej połowie poduszeczki. Cośmy powiedzieli o dołkach transpiracyjnych, da się zastosować także i do dołka liguli, który albo występuje, albo jest zatarty. Do tego samego gatunku zaliczyć należy dwa okazy z Jaworzna z szybu Pauliny, znajdujące w Gabinecie Geologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, opisane przez p. Tonderę pod nazwą Lepid. Merckii v. Roehl. Różnią się one od poprzednich tylko nieco mniejszymi jpzmiarami, jako części kory młodszych pędów. Na Tabl. V fig. 4 mamy okaz nieco większych rozmiarów od poprzednich. Ogólny kształt poduszeczek pozostał ten sam, różnica zachodzi natomiast w położeniu blizny liściowej, która leży nieco wyżej, aniżeli na okazach poprzednich. Ten sam typ poduszeczek przedstawia fig. 3 Tabl. V tylko znowu jest to okaz znacznie starszy i, co więcej, jest on zdeformowany z powodu ściśnięcia bocznego, powstałego, być może, w środowisku sedymentacyjnym. Okazy te zostały zaliczone przez p. Tonderę do gatunku Lepid. tetragonum. Sądzę jednak, że odniesienie ich do Lepid. pulvinatum jest zupełnie usprawiedliwione. Wreszcie na Tabl. IV fig. 5 podaję okaz największych rozmiarów, jaki posiadałem z zagłębia Krakowskiego. Znowu mamy charakterystyczną prawie kwadratową formę poduszeczek o bardzo subtelnym grzbieciku. Na okazie tym bardzo wybitnie występują dołki transpiracyjne. Na pewnych poduszeczkach widać nawet, jak wciskają się one w obręb blizny, zniekształcając jej dolne ograniczenie. Zmarszczki poprzeczne na grzbieciku w dolnej połowie poduszeczki, pomimo jej wielkich stosunkowo rozmiarów, są słabo zaznaczone. Twórca tego gatunku, tylekroć cytowany w tej pracy mój poprzednik w studjach nad florą węglową Polski, wskazuje na pewne podobieństwo Lepid. pulvinatum do Lepid. Rhodeanum Stur (Culm. - Flora Tabl. 24, fig. 1) i prawdopodobnie na tej podstawie włączył go p. Fischer do gatunku Lepid. obovatum (Lepid. Rhodeanum jest synonimem Lepid. obovatum) 1). W obronie samodzielności gatunku p. Tondery można powiedzieć, że wprawdzie spotykamy na okazach Lepid. obovatum prawidłowe, prawie kwadratowe poduszeczki, jakie poznaliśmy u Lepid. pulvinatum, ale z małem zastrzeżeniem—tylko na okazach bardzo młodych. I zachodzi nawet pytanie czy takich właśnie okazów, zaliczanych zazwyczaj do Lepid. obovatum, nie należałoby raczej odnieść do Lepid. pulvinatum . Jeżeli tego nie czynię to z powodu, iż nie posiadałem okazów o poduszeczkach przejściowych między jednymi i drugimi. Ale jeżeli pozostaniemy na dawnem stanowisku, to dodać należy, że kiedy u Lepid. obovatum wraz z wzrostem pędu postać ta zanika z czasem, przekształcając się na poduszeczki o kątach zaokrąglonych, to u Lepid. pulvinatum jest ona stała i typowa. Tak samo forma i położenie blizny liściowej oraz grzbiecika są odmienne u obu gatunków. Okaz Stur a, o którym wspomina p. T o n d e r a, podobny jest do naszych pzedstawicieli gatunku Lepid. p u lvinatum jedynie z tego powodu, iż posiada większe niż normalnie romboidalne blizny liściowe, natomiast ogólny wygląd poduszeczek jest inny. Zbliża się także Lepid. pulvinatum do pewnych okazów Lepid. dichotomum. Bo aczkolwiek kształtem swych poduszeczek różni się od niego niewątpliwie, to blizną liściową przypomina go znacznie. Ale już położenie dołków na niej jest odmienne; różni je wreśzcie obecność dołków transpiracyjnych po obu stronach grzbiecika u podstawy blizny — cechy niezaobserwowanej (z wyjątkiem p. Fischera) dotąd u Lepid. dichotomum. Natomiast nie mogę nie wspomnieć o podobieństwie naszego gatunku do Lepid. oculus - felis (Ab b a d o ) Z e i ller. Podobny jest zwłaszcza nasz okaz, przedstawiony na Tabl. IV fig. 4 do rysunku Lepid. oculus-felis, który podaje prof. Z e i 11 e r 2) w pracy o florze węglowej chińskiej. Kształt poduszeczek obu okazów zbliża je bardzo do siebie, wielkość blizn liściowych także jest jednakowa. Różnice polegają na tern, iż u Lepid. oculus-felis blizna liściowa znajduje się znacznie wyżej niż u Lepid. pulvinatum , jest ona znacznie wyższa, wreszcie i trzy je dołki leżą znacznie wyżej. Na- ^ stępnie u formy chińskiej brak zupełny dołków transpiracyjnych, wyraźnie występujących u Lepid. pulvinatum. W końcu stosunek między wysokością i szerokością poduszeczek jest u gatunku wschodniego znacznie większy. Być może, że do naszego gatunku naależałoby odnieść Lepid. Feistmanteli Zalessky z zagłębia Donieckiego, jednakże okaz ten był wogóle, jak widać z fotografji, zbyt źle zachowany ażeby wypowiedziane przypuszczenie stało się twierdzeniem. Lepid. pulvinatum występuje w zagłębiu Krakowskiem w Sierszy, Jaworznie i Dąbrowie. W Tenczynku, Brzeszczach i Dziedzicach gatunku tego nie spotkałem. Opisane wyżej okazy znajdują się w zbiorach paleobotanicznych Gabinetu Geologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego i w Muzeum Komisji Fizjograficznej Akademji Krakowskiej. 

• Stratigraphic range (Stratigrafické rozšíření):  Carboniferous / Mississippian / Serpukhovian / Arnsbergian - Pennsylvanian / Bashkirian / Duckmantian

• Geographic range (Geografické rozšíření): Probably only Poland / Upper Silesian Basin

Upper Silesian Basin: CZ: V Hornoslezské pánvi je Lepidodendron pulvinatum Tondera 1889 poměrně vzácný. Zatím byl nalezen jen ve vyšší části Ostravského souvrství / Porubských vrstvách, Karvinském souvrství a v Orzeszkých vrstvách v polské části pánve. Hojnější je jen na lokalitě Wodzislaw - KWK 1. Maja.

Ostrava Formation

PPC: Wodzislaw - KWK 1. Maja

Karviná Formation

Rydzewski 1919: Sierszy, Jaworzno, Dabrowa

Orzesze Beds

PPC: Czerwionka - KWK Debiensko

• Photos of a typical specimens (Fotografie typických exemplářů):

Fig.2-3: Lepidodendron pulvinatum Tondera, 1889; Rydzewski 1919

Poland / Upper Silesian Basin / Karviná Formation / Jaworzno; Carboniferous / Pennsylvanian / Lower Bashkirian

Fig.4-5: Lepidodendron pulvinatum Tondera, 1889; Rydzewski 1919

Poland / Upper Silesian Basin / Karviná Formation / Sierzsza, Jaworzno; Carboniferous / Pennsylvanian / Lower Bashkirian

• Schematic drawings (Schematické nákresy):

• Material (Materiál):   Czech Paleontological Society (PPC): 10+ pcs

• Similar species (Podobné druhy): 

• Additional pictures (Doplňková vyobrazení):

• References (Reference):

Rydzewski B. (1919): Flora weglowa Polski., Cz. 1, Lepidodendrony - Paleontologia Ziem Polskich no. 2.

• Quote this article (Citace tohoto příspěvku): 

Pavela M. (2021): Fossil species from the Carboniferous: Lepidodendron pulvinatum Tondera, 1889. PALEO 2021:03

• Date of publishing (Datum publikování):  18.3.2021

• Photogallery (Fotogalerie):

Fig.6: Lepidodendron pulvinatum Tondera, 1889 - Czech Paleontological Society (PPC)

Poland / Upper Silesian Basin / Ostrava Formation / Wodzislaw - KWK Anna; Carboniferous / Mississippian / Upper Serpukhovian

Fig.7: Lepidodendron pulvinatum Tondera, 1889 - Czech Paleontological Society (PPC)

Poland / Upper Silesian Basin / Ostrava Formation / Wodzislaw - KWK Anna; Carboniferous / Mississippian / Upper Serpukhovian

Fig.8: Lepidodendron pulvinatum Tondera, 1889 - Czech Paleontological Society (PPC)

Poland / Upper Silesian Basin / Orzesze Beds / Czerwionka - KWK Debiensko; Carboniferous / Pennsylvanian / Duckmantian

Fig.9: Lepidodendron pulvinatum Tondera, 1889 - Czech Paleontological Society (PPC)

Poland / Upper Silesian Basin / Ostrava Formation / Wodzislaw - KWK Anna; Carboniferous / Mississippian / Upper Serpukhovian

© All right reserved / Všechna práva vyhrazena. Žádnou část webu, fotografii, část textu, jeho skladbu, slovní spojení atd. nelze bez původního písemného souhlasu nebo jasně formulované, zde uváděné citace vyjímat či napodobovat a používat!